آسمان تیره _ شهر خاکستری

زهرا میری
کارشناس ارشد علوم اجتماعی:
باز خبر آلودگی هوا در سر تیتر اخبار خودنمایی می کند. سالهاست که بالای صفحه ی تمام خبرگزاری ها خودی نشان می دهد. و خبری که بعد از آن تکرار می شود، تعطیلی مدارس است.
شاید وقتی اسم آلودگی هوا به گوشمان می رسد انبوهی از کلمات (آلاینده ها، ذرات ریز معلق، گرد و غبار و مواد مضر، مازوت و …) در ذهنمان ردیف می شود. ولی چقدر به این فکر کرده ایم که این هوای خاکستری چه بر سر سلامت جسم و روان خود و بچه هایمان دارد می آورد؟ بچه هایی که وقتی خبر تعطیلی مدارس را می شنوند از خوشحالی به هوا می پرند، چقدر از مسئله آلودگی هوا آگاهی دارند؟
بیماریهای تنفسی، قلبی عروقی، سکته، افسردگی، اضطراب، اختلالات رفتاری، آلزایمر و …..اینها فقط تعدادی از بیماریهای جسمی و روانی است که ارمغان آلودگی هوا برای ماست. به گفته مدیر کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، سالانه 30 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در ایران جان خود را از دست می دهند. این آمار خیلی وحشتناک است و وحشتناک تر این که با وجود این آمار و با وجود آگاهی از اینکه تعداد روزهای سالم ما در طول سال تک رقمی است (3 روز در سال 1401) هیچ مطالبه گری و هیچ عکس العملی از خود نشان نداده ایم.
در كنفرانس ملل متحد در رابطه با انسان و محيط زيست در سال 1972 در شهر استكهلم، طي اعلاميه اي «داشتن محيط زيست سالم و قابل زندگي با توجه به شئونات و رفاه انسان ها» يك حق شناخته شد.
بر اساس هرم مازلو (دسته بندی نیازهای انسان از دیدگاه او) نیز اساسی ترین و اولین نیاز انسان نیازهای فیزیولوژیکی اوست: هوا، آب، غذا، سرپناه و … .
سوال این است که ما چقدر این حق را برای خودمان و بچه هایمان قائل هستیم؟ اگر قائل هستیم چرا رفتاری در خور از خویش نشان نمی دهیم؟
وظیفه ما در قبال این مسئله چیست؟
شهر نکارتور در اشتوتگارت آلمان، یکی از آلوده ترین هواها را در سرتاسر آلمان دارد. یک روز جمعه، یالو، یکی از ساکنان این منطقه به خاطر احساس سوزش غیرعادی در گلو، آلودگی هوا را در اینترنت چک کرد و متوجه شد آن روز هوا 6 برابر استانداردهای جهانی آلوده است. او و همسایه اش، پیتر اربن، تصمیم گرفتند از شهردار شکایت کنند. این دو یک شکایت جهانی علیه شهردار شهر و استاندار ناحیه شان به پا کردند. آنها در این شکایت مقامات را به دو جرم متهم کردند: آسیب جسمانی منتهی به مرگ (به خاطر آلودگی هوا) و کمک نکردن به بهبود اوضاع.
موضوع به سرعت در رسانه های محلی مورد توجه قرار گرفت. اربن در این باره می گوید: “ما می خواستیم بی تفاوتی بوروکراتیک موجود در مدیریت شهری را برجسته کنیم. ما به شدت نیازمند راهکارهای فعالانه در مبارزه با آلودگی هوا هستیم. راهکارهای موجود جوابگو نیستند.”
اعتراض مردم اشتوتگارت به آلودگی هوا بیش از یک دهه سابقه دارد؛ از تظاهرات خیابانی گرفته تا شکایت های شخصی. مقامات شهری در رابطه با کاهش آلودگی، اقداماتی انجام داده اند، اما به نظر شهروندان کافی نیستند (منبع اصلی:#گاردین).
از منظر حقوق شهروندی استمرار معضل آلودگی هوا به جامعه  نشان می دهد که حقوق شهروندی رعایت نمی شود. وقتی هوای یک شهر روزها پشت سر هم تیره و آلوده است یعنی حقوق شهروندانش پایمال می شود. وقتی هوای پاک از ما گرفته می شود خیلی دیگر از حقوق ابتدایی نیز از ما سلب می شود: حق نفس کشیدن در هوای آزاد، پیاده روی، ورزش، تفریح، بازی کردن در هوای آزاد و …، نتیجه می شود حبس شدن در خانه و بیماریهای روانی و عصبی ناشی از آن.
مسئولین که گویا در خواب به سر می برند و یا بیدارند و جان انسانها ذره ای برایشان مهم نیست و مایی که هوای آلوده نیز مثل خیلی چیزهای دیگر برایمان عادی سازی شده و جزئی جدانشدنی از زندگیمان شده است نیز. وقت آن رسیده که عمیق تر به این مسئله فکر کنیم. اساسی ترین نقش ما به عنوان شهروند افزایش آگاهی های مورد لزوم مسئله، مطالبه گری در چارچوب قواعد مدنی، و مهم تر از این دو؛ مسئولیت پذیری در قبال وظیفه ی فردی و اجتماعی خویش است.
یادمان نرود که داشتن هوای پاک اساسی ترین حق زندگی ماست. نگذاریم تنفس در این هوای خاکستری،حق زندگی و حق داشتن شادی و سرزندگی را از بچه هایمان بگیرد.
مهمترین مسئله در کنار اقدام سریع دستگاهای ذیربط، فرهنگ سازی در چارچوب مطالبه گری و مسئولیت پذیری شهروندان خواهد بود. اگرچه این یک پروسه ی زماندار است و باید در تعالیم شهروندی از مدارس و کلنی های انسانی نظیر دانشگاه و حوزه آغاز شود، اما تامل در آن و بی تفاوتی نسبت به گذران آنچه به روزمرگی از آن نام برده می شود، خسارات پنهان فراوانی را بر جامعه و محیط زیست وارد خواهد کرد.